Bác Hồ làm báo trên đất Pháp

Một sự trùng hợp của lịch sử là tháng 6 này tròn 110 năm
ngày Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước (5/6/1911-5/6/2021) và cũng tháng 6 này nền
báo chí cách mạng Việt Nam do Người
sáng lập chạm mốc 96 năm hình thành và phát triển. Trên hành trình
“ba mươi năm bôn ba hải ngoại” ngày ấy, vị
lãnh
tụ thiên tài của cách mạng Việt Nam không chỉ tìm ra được con đường cứu nước
cho dân tộc mà còn tìm ra được thứ vũ khí sắc bén trong công cuộc đấu tranh vì
hòa bình độc lập, đó là báo chí.

Những ngày đầu Người đặt chân lên đất Pháp cũng là những
tháng ngày đầu tiên tiếp cận với báo chí, nhưng rất nhanh chóng, nhà cách mạng trẻ Nguyễn Ái Quốc đã
dùng báo chí như một thứ vũ khí hỗ trợ
đắc lực cho mục tiêu cao cả của mình.

Từ
thuở ban đầu “Viết rất khó khăn”

Năm 1917, sau những năm tháng bôn ba tại Mỹ, Anh… người
thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành trở
về đất Pháp. Chính trong những ngày tháng này, Nguyễn Tất Thành hiểu rằng muốn
tiếng nói, tư tưởng của mình được biết đến, không gì tốt hơn, hiệu quả hơn là thông qua phương tiện báo chí. Thuở mới
đặt chân lên đất Pháp, Nguyễn Tất Thành – Nguyễn Ái Quốc chưa phải là người giỏi
tiếng Pháp. Nhưng với nhà cách mạng trẻ, đã quyết thì phải làm cho bằng
được, Người tích cực học tiếng Pháp, bằng đủ mọi cách, học từ sách tới thông
qua tiếp xúc hàng ngày, đích đến cuối cùng là vận dụng thành thạo ngôn ngữ
Pháp. Để tranh thủ tối đa quỹ thời gian, vừa tự học tiếng Pháp, Nguyễn Ái Quốc
vừa song song học viết báo. Sự học này cũng gian nan không kém.

 Nguyễn Ái Quốc và báo
Người cùng khổ. (Ảnh tư liệu)

Trần Dân Tiên trong cuốn
“Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch” đã kể
lại buổi đầu học viết báo của Nguyễn Ái Quốc như sau: “Ông Nguyễn nói thật là
mình còn kém tiếng Pháp. Người chủ
bút nói: “Điều đó không ngại, có thế nào anh viết thế ấy. Tôi sẽ chữa bài của
anh trước khi đưa in. Anh không cần viết dài; năm, sáu dòng
cũng được”. Ông Nguyễn bắt đầu viết rất khó khăn. Tin tức về Việt Nam, ông
không thiếu, ông thiếu nhất là văn Pháp, ông Nguyễn viết làm hai bản, gửi cho
tòa báo một bản, giữ lại một bản. Ông hết sức vui sướng khi thấy bài viết đầu tiên của mình
được đăng lên báo. Ông đọc lại bài báo đã in, so sánh và sửa chữa. Ông kiên nhẫn
làm theo cách ấy (…). Và ông thành công. Ông bắt đầu vào làng báo từ đó”.

Khổ luyện, kiên trì là một phần, nhưng có thể thể gọi là sự may mắn hay “duyên trời định”
cho nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc khi chính trong những ngày đầu học viết báo,
trên đất khách quê người xa lạ ấy, Nguyễn Ái Quốc đã có
những sự chỉ dẫn quý giá từ bạn bè, đồng nghiệp. Không nhiều người biết rằng, một
trong những người đầu tiên tận tình chỉ dẫn Nguyễn Ái Quốc trong những ngày đầu
làm báo trên đất Pháp là Jean Laurent Frederick Longuet – cháu ngoại của Karl
Marx. Cũng chính ông Jean Laurent Frederick Longuet thời kỳ ấy đang là Chủ nhiệm
báo Populaire (Dân chúng), cơ quan
của Đảng Xã hội Pháp, là người bất ngờ đưa ra lời mời Nguyễn Ái Quốc cộng tác viết bài cho báo, khuyến
khích thuyết phục nhà cách mạng Việt Nam rằng đó là cách làm cho nhân dân Pháp
hiểu rõ
về sự thật bất công ở Việt Nam.

Có nhiều tư liệu
còn
cho biết, Nguyễn Ái Quốc còn được ông Marcel Cachin, chủ bút báo L’ Humanité
(Nhân đạo) – cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Pháp mời cộng tác. Ngoài ra,
Người cũng được ông Gaston
Monmousseau, Thư ký Tổng Liên đoàn Lao động Pháp, chủ bút báo
La Vie d’Ouvriers (Đời sống thợ thuyền) chỉ dẫn cho cách viết báo, bắt đầu từ
những mẩu tin cho mục “Tin tức vắn” trên báo La Vie d’Ouvriers.

Báo Người cùng khổ (Le
Paria).

Đến những bài báo đầu tiên

Những đúc kết, trải nghiệm
từ những mẩu tin tưởng chừng bé nhỏ ấy, từ những hướng dẫn tận tình
của đồng nghiệp, bạn bè người
Pháp, cây bút Nguyễn Ái Quốc ngày càng trở nên vững vàng. “Tâm địa thực dân”,
“Vấn đề dân bản xứ” hay “Yêu sách của nhân dân An Nam”… được xem là những bài
báo “tầm vóc” đầu tiên của nhà báo Nguyễn Ái Quốc. Bài “Yêu sách của nhân dân
An Nam” mà Nguyễn Ái Quốc ký tên đề gửi các đại biểu các nước dự Hội
nghị Versailles năm 1919 đã đồng thời được đăng lên 2 tờ báo xuất bản ở Paris
là l’Humanité và le Populaire de Paris cùng ngày 18/6/1919. Bài “Vấn đề dân bản
xứ ở Đông Dương” đăng trên báo L’Humanité – cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Pháp số ra ngày
2/8/1919…

Và ngay từ những bài báo
đầu tiên ấy, cây bút Nguyễn Ái Quốc với văn phong và lý lẽ
sắc bén đã ngay lập tức thu hút được sự chú ý đặc biệt của độc giả trên đất
Pháp. Về sau này, nhiều nhà nghiên cứu đã đồng nhất rằng, các tác phẩm báo chí
của Nguyễn Ái Quốc viết trong thời gian hoạt động ở Pháp (1919-1923) thể hiện
tinh thần phê phán chủ nghĩa đế quốc, thực dân Pháp và đòi tự do, bình đẳng cho
người lao động, đòi quyền độc lập, tự quyết cho các nước thuộc địa.

Sáng
lập tờ báo của riêng mình và xác lập “phong cách báo chí Nguyễn Ái Quốc” 

Không chỉ là học viết báo, viết thế nào cho hay, cho sắc,
cũng vẫn với quyết tâm “dùng báo chí làm vũ khí tư tưởng sắc bén”, ngay từ những ngày đầu làm báo trên đất
Pháp, Nguyễn Ái Quốc sớm nhận ra rằng, để có thể sử dụng vũ khí ấy một
cách  hiệu quả hơn nữa, thì cần
thiết phải tự lập nên một tờ báo riêng. Trong cuốn Những mẩu chuyện về đời hoạt
động của Hồ Chủ tịch có đoạn hé mở về điều này: “Để mở rộng tuyên truyền đến
các thuộc địa, ông Nguyễn cùng các đồng chí của ông ra tờ báo Người cùng khổ –
Le Paria do ông là chủ bút kiêm chủ nhiệm. Ông Nguyễn được mọi người cử ra làm
cho tờ báo chạy. Vì vậy, ông kiêm cả viết, chủ nhiệm, chủ bút, chữa bài, thủ quỹ,
xuất bản và liên lạc”.

Năm 1921, Nguyễn Ái Quốc cùng một số chính khách thành lập
Hội Liên hiệp Thuộc địa thì năm 1922, họ lại cùng nhau lập ra tờ báo Le Paria
(Người cùng khổ) là cơ quan ngôn luận của
Hội. Nhưng ít người biết rằng, để có thể được sự ra đời của Le Paria, Nguyễn Ái
Quốc đã
phải vượt qua những trở lực không dễ dàng.
Chuyện kể rằng, trong một cuộc họp của Ban Thường vụ Hội liên hiệp thuộc địa,
Nguyễn Ái Quốc đề nghị mỗi người tham gia sẽ đóng cổ phần là 100 phơ răng để
hùn vốn ra báo. Nhưng, không phải ai cũng hưởng ứng việc đóng góp tài chính
này, tuy nhiên, vẫn với sự quyết liệt vốn có, Nguyễn Ái Quốc vẫn tìm mọi
cách xoay xở để xuất bản Le Paria bằng được. Thậm chí, Chủ nhiệm, chủ bút Nguyễn
Ái Quốc đã từng thảo lá thư kêu gọi
gửi nhân dân các nước thuộc địa, vừa để “PR cho Người cùng khổ” vừa “kêu gọi độc
giả thống thiết”: “Tại sao lại là Người cùng khổ?” – “Người cùng khổ là tờ báo
đầu tiên có mục đích thực hiện nhiệm vụ đoàn kết nhân dân các nước thuộc địa với
nhau, đoàn kết nhân dân các nước thuộc địa với nhân dân chính quốc đấu tranh chống
kẻ thù chung… Hãy gia nhập Hội hợp tác Người cùng khổ và hãy đặt mua dài hạn báo Người cùng khổ”.

Báo Người
cùng khổ và tranh châm biếm của báo do nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc vẽ.

Mặc dù báo Người cùng khổ
chỉ xuất bản được 4 năm, từ tháng 4/1922 đến tháng 4/1926, ra được 38 số, mỗi kỳ
xuất bản trên dưới 5.000 bản nhưng thực sự, như nhìn
nhận của nhiều sử gia, Le Paria đã vạch trần chính sách đàn áp, bóc lột dã man
của chủ nghĩa đế quốc nói chung và đế quốc Pháp nói riêng, thúc đẩy các dân tộc
bị áp bức nổi dậy đấu tranh cách mạng.

Cũng vì vừa chạy vạy lo kinh phí, lo phát hành, những
ngày ấy, Nguyễn Ái Quốc vẫn phải viết báo, số nào gần như Người cũng viết. Có những số báo Nguyễn Ái Quốc viết đến
3-4 bài. Không những viết cho “báo nhà” Le Paria, Nguyễn Ái Quốc còn
viết cho rất nhiều tờ báo khác như
L’Humanité, La Vie Ouvrière… Được trui rèn trong những tháng ngày gian khó ấy,
rất nhanh, Nguyễn Ái Quốc đã lập nên phong cách báo chí mang tên
mình. Nói như luật sư Max Clainville
Blonconrt: “Nguyễn Ái Quốc đã đóng góp rất nhiều cho tờ báo… Tất cả
những bài và tranh ký tên Nguyễn Ái Quốc trên báo Le Paria mang một màu sắc đặc
biệt: đó là tinh thần đấu tranh cách mạng triệt để và quyết tâm chống chủ nghĩa
thực dân. Xem, đọc bài và tranh đó người ta thấy rõ tác giả có một tinh thần tiến
công rất chủ động và rất thông minh”…

Ngay từ những ngày đầu viết báo trên đất Pháp ấy, Nguyễn
Ái Quốc – Hồ Chí Minh đã thực sự thành công trong việc sử dụng “báo chí là vũ
khí sắc bén” trong hành trình cách mạng của mình./.

Hà Anh

Theo http://baotnvn.vn